Historia Dolnośląskich Zakładów Odlewniczych



Brama wjazdowa na teren zakładu przed rozbiórką


Zakład został założony w 1828 roku w leżącej na zachód od Szprotawy miejscowości Iława. Początkowo była to huta żelaza. Niedługo po otwarciu włączono do niej oddział emaliowy. Po roku także w wydział produkcji maszyn rolniczych. W 1870 r doprowadzono do zakładu bocznicę kolejową od stacji w Szprotawie. W latach 60 tych XIX wieku produkowano kotły parowe Corlissa, które wysyłano także na eksport.

Huta produkowała także maszyny dla górnictwa (eksportowano je nawet do Afryki Południowej). Asortyment stanowiły także rury ciśnieniowe dla zakładów wodnych i gazowych. W 1888 roku powstał oddział produkcji piecyków kąpielowych. W 1910 nad Bobrem wzniesiono na potrzeby zakładu elektrownię wodną o mocy 350 KM i mocy zapasowej 700 KM. Produkcja z wydziału produkcyjnego zeszło ponad 2100 maszyn parowych, i ponad 1500 kotłów parowych. Na potrzeby huty w 1897 roku otwarto szkołę zawodową. W latach II wojny światowej zakład zajmował się produkcją zbrojeniową, do której wykorzystywano także jeńców wojennych. Po wojnie hutę poważnie zdewastowano, większość maszyn została wywieziona jako łup wojenny do ZSRR. Władze miasta podjęły starania mające na celu wznowienie produkcji.

Zakłady metalowe (bo tak je wtedy nazywano) wznowiły produkcję jako jeden z pierwszych zakładów w mieście. Wzrost produkcji wymagał jednak nakładów inwestycyjnych w nowe maszyny. Łącznie nakłady na inwestycje wyniosły 86 mln zł, większośc tych pieniędzy trafiła właśnie do DZO. Inwestycje przyczyniły się do wzrostu produkcji:
w 1953 wynosiła ona 7600 ton wyrobów, a
w 1958 wynosiła ona już 16000 ton wyrobów.
Zakład specjalizował się w produkcji:
- odlewów żeliwa ciągłego dla potrzeb kolejnictwa, przemysłu maszyn rolniczych, budowniczych, włokienniczych;
- odlewów kanalizacyjnych, rur, kształtek i włazów;
- odlewów z żeliwa szarego i hematytowego, wlewnic stalowych, kształtek wodociągowych.

Wyroby eksportowano do ZSRR, Czechosłowacji, Finlandii, Danii, Szwecji, Iraku i Izraela. W latach 60 tych ponownie poczyniono nakłady na wymianę parku maszynowego za łączną kwotę 78 mln złotych. Umożliwiło to wymianę około 75% maszyn. Asortyment rozszerzył się do 400 pozycji, produkcja wzrosła do 32000 ton, a wartość do 180 mln złotych. W następnych latach dokonywano kolejnych inwestycji w maszyny, DZO zatrudniało także coraz więcej pracowników. Produkowano nie tylko dla zakładów, grzejniki żeliwne były głównie wykorzystywane w budownictwie mieszkaniowym. Po 1990 roku zakład zaczyna przeżywać coraz większe trudności gospodarcze. Pzrestarzałe technologie produkcyjne i zbyt duża liczba pracowników nie były w stanie wytrzymać konkurencji ze strony małych nowoczesnych odlewni.

Produkcja zaczęła spadać. Zadłużenia zakładu rosły z każdym rokiem. Zaczęto zwalniać pracowników. Nie pomogło to jednak poprawić trudnej sytuacji gospodarczej, w 1999 roku ogłoszono upadłość. Rozpoczęła się likwidacja. Upadek DZO spowodował znaczny wzrost bezrobocia w mieście i gminie. Był to największy pracodawca w Szprotawie. Już w latach 60 tych zatrudniał ponad 1000 pracowników.
Zakład aktywnie uczestniczył w życiu miasta. Opiekował się m. in. ośrodkiem kultury, przedszkolem, szkołą i przychodnią na Sowinach, posiadało własną orkiestrę, budowało domy i ulice. DZO wspierało także sport szprotawski, np. klub piłki nożnej Sprotavia. Posiadał także ośrodki wypoczynkowe w Mielnie, Świeradowie Zdroju. Zanim nadano zakładom nazwę DZO wcześniej funkcjonowało kilka innych:
- Huta Anna
- Zespół Fabryk Dolnośląskich Odlewnia Żeliwa i Emaliernia
- od 1948 Dolnośląskie Zakłady Metalurgiczne 2
- od 1950 Dolnośląskie Zakłady Metalurgiczne i Aparatury Chemicznej
- od 1963 Dolnośląskie Zakłady Odlewnicze.

Próby sprzedaży zakończyły się niepowodzeniem. Podjęto więc decyzję o rozbiórce obiektów i sprzedaży działek leżących pod nimi. Obecnie pozostało już niewiele z nich. Największe hale zostały już całkowicie rozebrane. W Izbie Historii w Szprotawie znajdują się eksponaty związane z DZO m. in. sztandar, tablice pamiątkowe z okazji 40 lecia i 50 lecia zakładu. Ponadto wykaz kierowników zakładu, zabytkowe zdjęcia.




Pracownik DZO


Napisano w oparciu o prace M. Kanclerza Szprotawa w latach 1950 - 1975 oraz M. Boryny Sensacje Ziemi Szprotawskiej.